В.В. Шаповал
КРАТКИЙ ЦЫГАНСКО-РУССКИЙ РАЗГОВОРНИК
40 фраз на 4 важнейших цыганских диалектах, распространенных в Европе и Америке
ПРЕДИСЛОВИЕ
Цыганский язык является не только языком народа, уникального по одаренности и душевным качествам, но и сам по себе уникален в том отношении, что это единственный язык в Европе, который относится к индийской семье языков. Начиная с XV века, предки цыган покидали Византию и расселялись по европейским странам. В XIX веке стало расти цыганское население Америки. Сейчас цыган можно встретить практически везде, кроме разве что Антарктиды и Японии. И всюду цыгане рады хорошим людям.
Если Вы цыган, то это скромное пособие поможет Вам общаться со своими собратьями по всему миру.
Если Вы интересуетесь цыганским языком, то эти страницы послужат Вам подспорьем при общении с представителями древнего и загадочного народа Ромов.
Вам, конечно, интересно, сколько же всего важнейших диалектов существует в языке Ромов? Примерно двенадцать. И у каждого несколько говоров. Так что, сами понимаете, это только малая часть сокровищ.
В пособии представлены:0. фразы в русском переводе, а также их соответствия на четырех диалектах цыганского языка, а именно:
1. в русской кириллической графике на диалекте русских (московских) цыган, в основном понятном и цыганам Польши, Белоруссии, Сибири (далее следует транскрипция произношения фразы латиницей);
2. в центрально-европейской латинской графике на диалекте словацких цыган, распространенном в Чехии, близком и понятном вышеперечисленным и родственном украинско-цыганскому (далее следует транскрипция произношения русскими буквами);
3. в русской кириллической графике на диалекте русских кэлдэраров, в основном понятном и родственным группам влашских цыган Венгрии, Румынии, Балкан, Польши, Франции, Америки (далее следует транскрипция произношения фразы латиницей);
4. в центрально-европейской латинской графике на диалекте влашских цыган, близком и понятном вышеперечисленным и распространенном в Америке (далее следует транскрипция произношения русскими буквами);
5. Английский перевод фразы. Пояснение: в электронной версии латиницы знаки для "ч, ш, ж" заменены соответственно на C, S, Z, русское "ы" в транскрипции передано как ".i", разделены сложные знаки, напр. чешское нь передано как n'. Бахт Тукэ! - Удачи!
_______________________________________________________
В этой части:> ДА - НЕТ. НЕ ПОНИМАЮ. - YES - NO. I DON'T UNDERSTAND.
> ПРИВЕТСТВИЯ. - GREETINGS.
> ПОЖЕЛАНИЯ. - WISHES.
> ЗНАКОМСТВО. - INTRODUCING.
> ОБРАЩЕНИЯ. - FORMULAE OF ADDRESSING.
> СЕМЬЯ. - FAMILY.
> ДОРОГА. - TRIP. читать дальше
ДА - НЕТ. НЕ ПОНИМАЮ. - YES - NO. I DON'T UNDERSTAND.
001.
0. Да!
1. Аи! [ai!]
2. Ha (he, ova)! [hа! (hэ! ова!)]
3. hэй! [hej!]
4. Ava! [ава!]
5. Yes!
002.
0. Нет!
1. Нат! [nat!]
2. Na! [на!]
3. На! [na!]
4. Na! (NiCi) [на! ничь!]
5. No!
003.
0. Да! Я говорю по-цыгански.
1. Аи! Мэ ракирава Романэс. [ai! me rakirav Romanes]
2. Ha (he, ova)! Me phenav / vakerav Romanes. [hа! (ова!) мэ пхэнав / вакэрав Романэс]
3. hэй! Ме мотховав Рроманес. [hej! m'e mothovav Rroman'es]
4. Ava! me phenav / mothovav Rromanes. [ава! Мэ пхэнав / мотховав Рроманэс.
5. Yes! I speak Romani. - No! I don't understand Romani.
004.
0. Нет! Я не понимаю по-цыгански.
1. Нат! Мэ на полава Романэс. [nat! me na polava Romanes]
2. Na! Me na dZanav / na achal'uvav Romanes! [на! мэ на джянав / на ахалював Романэс]
3. На! Ме чи жянав / чи hалював Рроманес. [na! me Ci Z'anav / Ci hal'uvav Rroman'es]
4. Na! me Ci Zanav / Ci hal'uvav Rromanes [на! мэ чи жянав / чи hалював Рроманэс.]
5. No! I don't understand Romani.
005.
0. Да! Правда.
1. Аи! Чячё! [ai! CaCo.]
2. Ha (he, ova)! CaCo. [hа! (hэ! ова!) чячо]
3. hэй! Чячё! [hej! CaCo.]
4. Ava! CaCo. [ава! чячо]
5. Yes! It's true.
006.
0. Да! Хорошо.
1. Аи! Мишто! [ai! miSto.]
2. Ha (he, ova)! MiSto. [hа! (hэ! ова!) мишто]
3. hэй! Мишто! [hej! miSto.]
4. Ava! MiSto. [ава! мишто]
5. Yes! It's O.K.
007.
0. Нет! Нельзя.
1. Нат! Нашты [nat! NaSt.i]
2. Na! NaSt'i(k) [на! наштик]
3. На! Най слободо [na! haj slobodo]
4. Na! NaSt'i [на! нашти!]
5. No! It's not possible.
ПРИВЕТСТВИЯ. - GREETINGS.
008
0. Добрый день!
1. Лачё дывэс! [latS'o dives]
2. O laCho d'ives! [о лачхо дивэс]
3. Лашё дес! [laS'o d'es]
4. O laSo des! [O лаш'o дэс]
5. Nice day! (=Hallo!)
009
0. Как сам? Как (ты) живешь?
1. Сыр (ту) дживэса? [s.ir tu dZ'vesa]
2. Sar san? Sar dZives? [сар сан? сар дживэс?]
3. Сар траис ту?[sar trajis tu?]
4. Sar trajis? [сар траис]
5. How are you? (=Hallo!)
010
0. Хорошо! Прекрасно! Богато!
1. Мишто! Шукар! (Шукир!) Барвалэс! [miSto Sukar / Sukir barvales]
2. MiSto! Sukar! Barvales! [мишто шукар барвалэс]
3. Мишто! Шукар! (Мындро!) Барвалэс! [ miSto Sukar / m.indro barvales]
4. MiSto! Sukar! (Mundro!) Barvales! [мишто шукар / мындро барвалэс]
5. Well! Thanks, fine!
011
0. Плохо! Неважно!
1. Намишто! Нанэ шукар! [namiSto nane Sukar]
2. NamiSto! Nane (nani) Sukar![намишто нанэ (нани
шукар]
3. Най мишто! Най шукар! [naj miSto naj Sukar]
4. NamiSto! Naj Sukar! [намишто най шукар]
5. No good! It's not O.K.
ПОЖЕЛАНИЯ. - WISHES.
012
0. Будь здоров (и счастлив), брат(ишка)!
1. Йав састо (тэ / и бахтало), пшало(ро)! [jav sasto (te / i baxtalo), pSalo(ro)]
2. Av sasto (u baxtalo), phrala / phraloro! [ав састо (у бахтало), пхрала / пхралоро!]
3. Ав састо (тхай / hай бахтало), пхрала / пхралорро! [av sasto (thaj / haj baxtalo), phrala / phralo:rro]
4. Av sasto (taj baxtalo), phrala / phralourro! [ав састо (тай бахтало), пхрала / пхралоурро!]
5. Be healthy (and happy), brother!
013
0. Будь здорова (и счастлива), сестр(ичк)а!
1. Йав састы (тэ / и бахталы), пхэнэ / пхэнори! [jav sasti (te / i baxtali), phene / phenori]
2. Av sast'i (u baxtal'i), phene / phenori! [ав састи (у бахтайи), пхэнэ / пхэнори!]
3. Ав састи (тай / hай бахтали), пхэйэ / пхэйорры! [av sasti (taj / haj baxtali), pheje / phejo:rri]
4. Av sasti (taj baxtali), pheje / phejourri! [ав састи (тай бахтали), пхэйэ / пхэйоурры!]
5. Be healthy (and happy), sister!
014
0. Будьте здоровы (и счастливы), цыгане!
1. Йавэн(те) састэ (тэ / и бахталэ), чявалэ / чяйалэ! [javen saste (te / i baxtale), tSavale]
2. Aven saste (u baxtale), Chavale! [авэн састэ (у бахтале), чхавале]
3. Авен састе (тхай / hай бахтале), шявале! [av'en sast'e (thaj / haj baxtal'e), S'aval'e]
4. Aven saste (taj baxtale), Savale! [авэн састэ (тай бахталэ), шавале!]
5. Be healthy (and happy), Romani brothers!
015
0. Будьте здоровы (и счастливы), цыганки!
1. Йавэн(те) састэ (тэ / и бахталэ), чявалэ / чяйалэ! [javen saste (te / i baxtale), tSajale]
2. Aven saste (u baxtale), Chajale! [авэн састэ (у бахтале), чхайале]
3. Авен састе (тхай / hай бахтале), шейале! [av'en sast'e (thaj / haj baxtal'e), S'ejal'e]
4. Aven saste (taj baxtale), Sejale! [авэн састэ (тай бахталэ), шейале!]
5. Be healthy (and happy), Romani sister!
ЗНАКОМСТВО. - INTRODUCING.
016
0. Скажи, как тебя зовут?
1. Пхэн, сыр тут кхарна / кхарэна? [phen s.ir tut kharna / kharena]
2. Phen, sar tut viCinen (sar tuke o nav) [пхэн сар ту вичинэн (сар тукэ о нав)] - (букв.: "как тебе имя?")
3. Пхен, сар (ту) бушёс? [ph'en sar (tu) buS'os] - (букв.: "как ты зовёшься?")
4. Phen, sar (tu) buSos?! [пхен, сар (ту) буш'oс]
5. Say, what's your name?
017
0. Меня зовут...
1. Ман кхарна / кхарэна? [man kharna / kharena]
2. Man viCinen... (… hin mange o nav) [ман вичинэн.. (... хин мангэ о нав)] - (букв.: "... мне имя?")
3. Ме бушював… [M'e buS'uvav…] - (букв.: "я зовусь...")
4. Me buSuvav… [Мэ буш'ував…]
5. My name is …
018
0. Скажи, кто ты? Цыган или нет?
1. Пхэн, кон ту (сан)? Ром или гаджё? [phen kon tu (san) rom ili gadZ'o]
2. Phen, kоn (tu) sal? O Rom vaj o gadZ'o? [пхэн кон ту сал о ром вай о гаджё]
3. Пхен, ко ту сан? О Рром вай о гажё? [ph'en ko tu san o rrom vaj o gaZ'o]
4. Phen, kon (tu) sal / san? O Rrom vaj o gaZ'o? [пхэн ко (ту) сал / сан о рром вай о гажё]
5. Say, who are you? Either a Rom, or a Gaujo?
019
0. Я - Ром (цыган).
1. Мэ (сом) Ром [me (som) rom]
2. Me som o Rom [мэ сом о ром]
3. Ме сым о Рром [m'e s.im o rrom]
4. Me sim o Rrom [мэ сим о рром]
5. I am a Rom
020
0. Скажи, кто ты? Цыганка или нет?
1. Пхэн, кон ту (сан)? Ромны или гаджи? [phen kon tu (san) romni ili gadZ'i]
2. Phen, kоn (tu) sal? E Romn'i vaj o gadZ'i? [пхэн кон ту сал э ромни вай э гаджи]
3. Пхен, ко ту сан? Э Рромни вай э гажи? [ph'en ko tu san e rromni vaj e gaZ'i]
4. Phen, kon (tu) sal / san? E Rromni vaj e gaZi? [пхэн ко (ту) сал / сан э рромни вай э гажи]
5. Say, who are you? Either a Romani woman, or a Gaujo woman?
021
0. Да, я цыганка.
1. Мэ (сом) Ромны [me (som) romn.i]
2. Me som e Romn'i [мэ сом э ромни]
3. Ме сым э Рромни [m'e s.im e rromni]
4. Me sim e Rromni [мэ сим э рромни]
5. I am a Romani woman
022
0. Скажи, чей ты (из какого рода)?
1. Пхэн, конэскиро ту (сан)? [phen koneskiro tu (san)]
2. Phen, kaskero (tu) sal? [пхэн каскэро ту сал]
3. Пхен, кахко ту сан? [ph'en kaxko tu san]
4. Phen, kasko (tu) sal / san? [пхэн каско (ту) сал / сан]
5. Say, what's your clan name?
ОБРАЩЕНИЯ. - FORMULAE OF ADDRESSING.
023
0. Счастья тебе (вам)!
1. Бахт тукэ (тумэнгэ)! [baxt tuke / tumenge]
2. Bacht tuke (tumenge)! [бахт тукэ / тумэнгэ]
3. Э бахт тукэ (туменгэ)! [e baxt tuke / tum'enge]
4. E baxt tuke (tumenge)! [э бахт тукэ / тумэнгэ]
5. Have a good chance! Successes!
024
0. Добро пожаловать!
1. Мишто йавьян! [miSto javjan]
2. MiSto avl'an? [мишто авлян]
3. Мишто авилян! [miSto avil'an]
4. MiSto avilan! [мишто авилян!]
5. Welcome!
025
0. Пусть даст Бог счастья (доброй удачи)!
1. Тэ дэл о Дэвэл э бахт лачи! [te del o Devel e baxt laCi]
2. Te del o Devel e baxt laChi! [тэ дэл о Дэвэл э бахт лачхи!]
3. Те дел о Дел э бахт лаши!! [t'e d'el o D'el e baxt laS'i]
4. Te del o Del e baxt laSi! [Тэ дэл о Дэл э бахт лаши!!]
5. May God give you good luck!
026
0. Оставайся (оставайтесь) с Богом!
1. Йач(ен) Дэвлэса!! [jaC Devlesa]
2. ACh(en) Devleha! [ач(эн) Дэвлэ"а]
3. Ащ(ен) Девлеса!! [aS'(en) D'evl'esa]
4. AS(en) Devlesa! [ач(эн) Дэвлэса]
5. Live with God!
СЕМЬЯ. - FAMILY.
027
0. Кто твой отец?
1. Кон тыро дад? [kon t.iro dat?]
2. Kon hin tiro dad? [кон hин тирo дат?]
3. Кон сы тё дад? [kon si t'o dat?]
4. Kon si C'o (Cirro) dad? [Кон сы ч'о дад?]
5. Who is your father?
028
0. Кто твоя мама?
1. Кон тыри дай? [kon t.iri daj?]
2. Kon hin tiri daj? [кон hин тири дай?]
3. Кон сы ти дей? [kon si ti d'ej?]
4. Kon si C'i (Cirri) dej? [Кон сы чи дэй?]
5. Who is your mother?
029
0. Сколько у тебя братьев и сестер?
1. Кицы сы тутэ пшала и пхэня? [kits.i si tute phrala i phen'a?]
2. Keci hin tut phrala phen'a? [Кэци сы тут пхрала пхэня]
3. Кэци сы тут пхрал тхай пхэйя [Keci si tut phral thaj pheja]
4. Ket't'i si tu phral taj phen'a? [Кэтти сы туд пхрал тай пхэня]
5. How many brothers and sisters do you have?
030
0. Сколько у тебя сыновей и дочек?
1. Кицы сы тутэ чяворэ и чяйорья? [kits.i si tute tSavore i tSajor'ja?]
2. Keci hin tut Chavore u Chajor'ja? [Кэци сы тут чхаворэ у чхайорья]
3. Кэци сы тут шяворрэ тхай щейо:рра [Keci si tut S'avourre thaj S'ejourra]
4. Ket't'i si tu tSavore i tSajor'ja? [Кэтти сы ту шаворэ тай шейора]
5. How many sons and daughters do you have?
031
0. У меня...
1. Мандэ исы... [mande is.i… ]
2. Mande hin… [мандэ hин... ]
3. Манде сы... / Сы ма ман... [mand'e si… / si ma man …]
4. Mande si… [мандэ си... ]
5. I have (got)…
ДОРОГА. - TRIP.
032
0. Куда направляются Ромы (цыгане)?
1. Кай (карик) джяна Романэ чявэ? [kaj dZan Romane tSave]
2. Kaj dZan o Romane Chave? [кай джян о романэ чхавэ]
3. Кай жян эл Рромане шяве! [kaj Z'an el Rroman'e S'av'e]
4. Ka(j) Zan e(l) Rromane Save? [кай жян эл Рроманэ шявэ]
5. Do not forget (it)!
033
0. Они направляются в большой город.
1. Йонэ джяна дро баро форо.
2. Jone dZan kijo baro foros. [йонэ джян кийо баро форос]
3. Вон жян ко баро форо.
4. Von dZan ko baro foro.
5. They are going to the big city.
034
0. Идете с ними (с нами).
1. Авэн(те) лэнца (амэнца)!
2. Aven lenca (amenca)! [авэн лэнца (амэнца)]
3. Авен (туме) ленца (аменца)!
4. Aven Zas lenca!
5. Follow them (us)!
035
0. Не смотри! Не смотрите!
1. На дыкх! На дыкхэн(те)! [na d.ik na d.ikhenti]
2. Ma dikh! Ma dikhen! [ма дик ма дикхэн]
3. На дикх! На дикхэн(та)! `na dik na dikhenta`
4. Na dikh! Na dikhen! [на дык на дыкхэн]
5. Don't look. (Sing. & Plur.)
036
0. Не говори! Не говорите!
1. На ракир! На ракирэн(те)! [na rakir na rakirenti]
2. Ma vaker! Ma vakeren! [ма вакэр ма вакэрэн]
3. На пхен! На пхенен(туме)! [na ph'en na ph'en'en tum'e]
4. Na phen! Na rakiren! [на пхэн на ракирэн]
5. Don't say. (Sing. & Plur.)
037
0. Не спрашивай! Не спрашивайте!
1. На пхуч! На пхучэн(те)! [na phuC na phuCenti]
2. Ma phuC! Ma phuCen! [ма вакэр ма вакэрэн]
3. На пущ! На пущен(туме)! [[na puS' na puS'en tum'e]]
4. Na puS! Na puSen! [на пущ на пущен]
5. Don't ask about it. (Sing. & Plur.)
038
0. Пусть даст Бог добрый путь)!
1. Тэ дэл о Дэвэл о дром лачо! [te del o Devel o drom laCо]
2. Te del o Devel o drom laChо! [тэ дэл о Дэвэл о дром лачхо!]
3. Те дел о Дел о дром лашё!! [t'e d'el o D'el o drom laS'о]
4. Te del o Del o drom laSо! [Тэ дэл о Дэл о дром лашо!!]
5. May God give you good trip!
039
0. Иди (Идите) с Богом!
1. Джя(н) Дэвлэса!! [dZ'a Devlesa]
2. DZa(n) Devleha! [джя(н) Дэвлэ"а]
3. Жя(н туме) Девлеса!! [Z'a (n) D'evl'esa]
4. Za(n) Devlesa! [жя(н) Дэвлэса]
5. Leave with God!
040
0. Мы пришли домой.
1. Рисиям кхэрэ. [risijam khere]
2. Avl'am khere pale. [авлям кхэрэ пале]
3. Арэхлем кхэре. [arehlem khere]
4. Areslem khere. [aрэслем кхэрэ]
5. We have got at home.
041
0. Прошу, иди со мной.
1. Мангава тэ йавэс манца. [mangav te aves manca]
2. Mangav te aves manca [мангав тэ авэс манца]
3. Мангав те авес манца [mangav t av'es manca]
4. Mangav ke aves manca [мангав кэ авэс манца]
5. I want you to come with me.
042
0. Иди сюда.
1. Йав кэ мэ. [jav ke me] (букв. "ко мне")
2. Av arde [ав ардэ]
3. Ав орде [av ord'e]
4. Av varde [ав ардэ]
5. Come to me.